Παρασκευή, 21 Σεπτεμβρίου 2012
ΕΙΝΑΙ ΜΑΤΑΙΟΣ Ο
ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΕΙΡΗΝΙΣΤΩΝ ΣΗΜΕΡΑ; Προβληματισμοί ενός γιατρού για την Ειρήνη
Γράφει: η Μαρία Αρβανίτη
Σωτηροπούλου*
«Παγκόσμια ημέρα Ειρήνης»
21 Σεπτεμβρίου 2012
«Πόλεμος πατήρ πάντων» έλεγε ο
Ηράκλειτος, παράλληλα με το «πάντα ρει». Και η Ιστορία τον δικαιώνει. Είναι
γεγονός ότι στις τόσες χιλιετίες της ανθρώπινης ιστορίας τα διαλείμματα της
ειρήνης αντιστοιχούν μόνο σε 292 χρόνια! Μόνο στον 20ο αιώνα
έγιναν δύο Παγκόσμιοι πόλεμοι με 60 εκατομμύρια νεκρούς μόνο στην Ευρώπη!!
Η Ιστορία δεν τελειώνει ποτέ, ρέει αέναα και μεις, τα ατελή ανθρώπινα
πλάσματα στην ελάχιστη στιγμή της βιολογικής μας ύπαρξης ονειρευόμαστε ότι θ’
αλλάξουμε τον κόσμο, πιστεύουμε ότι μπορούμε να δημιουργήσουμε το καλύτερο για
όλους. Όμως κάθε γενιά προσπαθεί να διορθώσει τα λάθη των γονιών της με
υπερβολές, που οδηγούν σε νέα λάθη, ενώ αυτή η αέναη τραμπάλα δεν τελειώνει
ποτέ.
Σε κάθε λεξικό σαν πόλεμος βασικά ορίζεται η ένοπλη
σύρραξη μεταξύ δύο κρατών. Όμως -όπως ο Κήγκαν επισημαίνει- «ο πόλεμος είναι
κατά πολλές χιλιετίες παλαιότερος του κράτους». «Πόλεμος είναι η συνέχιση της
πολιτικής με άλλα μέσα» έγραφε ο Κλαούζεβιτς συμπληρώνοντας τον Αριστοτέλη, που
θεωρούσε τον άνθρωπο πολιτικό ζώο. Όμως ο άνθρωπος είναι σκεπτόμενο, αλλά και
παρασυρόμενο από τις συχνά παράλογες παρορμήσεις του πλάσμα, ενώ η φυσική
εξέλιξη αποδεικνύει ότι ο πόλεμος υπάρχει παντού, όπου υπάρχει ζωή, ακόμη και
στον έρωτα. Η επιβίωση κάθε πλάσματος σε αυτό τον φιλόξενο πλανήτη εξαρτάται
από την προσαρμοστικότητα κάθε είδους στην αέναη μάχη για την ύπαρξη. Ο ίδιος ο
οργανισμός μας δεν είναι παρά το πεδίο του αδιάλειπτου πολέμου μικροβίων, ιών,
αλλά και του εμφυλίου σπαραγμού των ίδιων μας των κυττάρων για την επίτευξη της
λεπτής ισορροπίας ανάμεσα σε δυνάμεις καταστροφής και δημιουργίας, που ορίζουμε
σαν καλή υγεία.
Το φιλειρηνικό κίνημα προπαγάνδιζε την ουτοπική εξαφάνιση
του πολέμου μέσα από μια παιδεία ειρήνης, που έφθανε μέχρι την απαγόρευση ακόμη
και του νεροπίστολου σαν δώρου σε παιδιά. Η Σοβιετική Ένωση -για πολιτικά
οφέλη- πρωτοστατούσε σε αυτό τον αγώνα, παραβλέποντας το γεγονός ότι η ίδια
ήταν δημιούργημα ματωβαμμένης επανάστασης.
Στην
Ελλάδα στα σχολειά διδασκόμασταν ότι οι έλληνες είμαστε λαός
φιλειρηνικός, που ποτέ δεν έκανε επεκτατικό πόλεμο. Ο Μεγαλέξανδρος έφθασε στην
Ινδία για να εκπολιτίσει και όχι για να κατακτήσει τον κόσμο. Η αριστερή
ιδεολογία ειδικά μετά τις εμπειρίες της Μικρασιατικής καταστροφής, της Κορέας,
της δικτατορίας και της Κύπρου δαιμονοποιούσε τις εξωτερικές επεμβάσεις τύπου
ΝΑΤΟ, αν και δεν απέρριπτε την ένοπλη αντίσταση. Προφανώς λησμονούσαμε το
γεγονός ότι δε θα υπήρχαμε σαν κράτος χωρίς την ναυμαχία των ξένων στο Ναβαρίνο.
Οι ιστορικές διαψεύσεις
Η διάλυση της Σ. Ένωσης έδωσε ελπίδες -που γρήγορα διαψεύστηκαν- για την
κατάργηση του ΝΑΤΟ και την υποκατάστασή του από τον ΟΑΣΑ, που θα προστάτευε με
ειλικρίνεια την παγκόσμια ειρήνη.
Ο πόλεμος στον Κόλπο, μετά το Βιετνάμ δυνάμωσε παγκόσμια το ειρηνιστικό
κίνημα, καθώς ήταν ευθεία επίθεση με γελοίες προφάσεις και ξεκάθαρο στόχο τα
κέρδη από το πετρέλαιο.
Ο πόλεμος στη
Γιουγκοσλαβία δίχασε τους ειρηνιστές. Θυμάμαι τη μεγάλη μου έκπληξη, όταν σε
ειρηνιστικό συνέδριο, άκουσα την εκπρόσωπο της Βοσνίας να ζητά ξένη επέμβαση
για να σταματήσουν οι βιαιότητες. Όταν τη ρώτησα πώς ήταν δυνατόν να ζητά κάτι
τέτοιο, όταν γνωρίζουμε ότι οι ξένοι δε δίνουν τίποτε δωρεάν, μου απάντησε ότι
-όπως στις πόλεις για την ασφάλεια απαιτείται η παρουσία αστυνομικού- το ίδιο
και στην πατρίδα της απαιτείται η παρουσία ξένων ουδέτερων ενόπλων, που θα
επιβάλουν την ειρήνη στους αντιμαχόμενους. Αν και το βλέπαμε να έρχεται
(ακούγαμε ότι αλβανόφωνοι αρνιόντουσαν να εμβολιάσουν τα παιδιά τους, επειδή πίστευαν
ότι οι σέρβοι γιατροί έκαναν γενοκτονία!) δεν φανταζόμαστε την ολόθερμη στήριξη
του παγκόσμιου ειρηνιστικού κινήματος στην παράνομη επίθεση του ΝΑΤΟ κατά της
Γιουγκοσλαβίας. Οι έλληνες είμαστε οι μόνοι γραφικοί, που έβλεπαν προσχηματική
αυτή την εισβολή, που είχε στόχο την επιβολή ξένων συμφερόντων στα Βαλκάνια.
Ακόμη και τότε υποστηρίζαμε σθεναρά χωρίς να γινόμαστε πιστευτοί ότι ο
πόλεμος ποτέ δεν έδωσε κάποια λύση, μονάχα πόνο, ειδικά στους άμαχους.
Το μεγάλο πρόβλημα του πολέμου σήμερα είναι ότι σε αντίθεση με τις
παλιότερες (υποτίθεται πιο βάρβαρες) εποχές, οι άμαχοι αντί
να προστατεύονται -όπως απαιτεί το Διεθνές δίκαιο- αποτελούν τον κύριο
στόχο κάθε ένοπλης σύρραξης.
Η δεύτερη επίθεση κατά του Ιράκ με κατασκευασμένη όπως
αποδείχθηκε αφορμή το ανύπαρκτο πυρηνικό του οπλοστάσιο, εξόργισε ειδικότερα το
αντιπυρηνικό κίνημα το οποίο είχε πρωτοστατήσει για τη δημιουργία των Συνθηκών
περιορισμού των πυρηνικών όπλων, με σκοπό να εξαφανίσει τα πυρηνικά από όλα τα
κράτη (πρώτιστα τους μεγάλους παίχτες) και όχι να δώσει στους ισχυρούς πρόσχημα
για πόλεμο. Και δυστυχώς -την ώρα, που οι ίδιες οι μεγάλες δυνάμεις δεν
προχωρούν σε διαδικασία αποπυρηνικοποίησης- το ίδιο πρόσχημα εξακολούθησε να
χρησιμοποιείται σαν απειλή επέμβασης περιστασιακά κατά της Β. Κορέας και
επίμονα κατά του Ιράν, την ώρα που το Ισραήλ κατέχει πυρηνικά, δεν έχει
υπογράψει καμιά συνθήκη και δεν δέχεται κανενός είδους επιθεώρηση.
Το θολό σκηνικό σήμερα
Η επονομαζόμενη «επανάσταση της δημοκρατίας» στις χώρες κυρίως της
Μεσογείου, αρχικά με τα γεγονότα στηνπλατεία Ταχρίρ το
Μάρτη του 2011 συνένωσε την παγκόσμια κοινή γνώμη σε μια φωνή υπεράσπισης των
λαϊκών ειρηνικών διαδηλώσεων, που καταπνίγονταν στο αίμα από τις δυνάμεις του
καθεστώτος. Αργότερα, στην περίπτωση της Λιβύης, άρχισαν να υπάρχουν
και σκεπτικιστές, οι οποίοι επεσήμαιναν ότι η αλλαγή στην στάση των κρατών
απέναντι στο γνωστό Καντάφι και η έμπρακτη βοήθεια της Δύσης στους
αντικαθεστωτικούς, δεν ήταν ανιδιοτελής, ενώ κάποιοι άλλοι φοβόντουσαν το
ντόμινο ισλαμοποίησης της Μεσογείου από την αντικατάσταση των δικτατόρων από
φανατικούς τύπου Ιράν.
Η Ιστορία παρέσυρε κάθε αντίρρηση ισοπεδώνοντας τις εκατέρωθεν βιαιότητες
με το βιντεοσκοπημένο λυντσάρισμα του δικτάτορα από τη νέα τάξη δικαίου. Όμως
είχε προηγηθεί η εκτέλεση των Τσαουσέσκου και Σαντάμ και κανείς -εκτός από τους
ρώσους που έφθασαν στην αγιοποίηση της τσαρικής οικογένειας- δεν θρηνεί για το
τέλος των δικτατόρων.
Σε αυτή τη συγκυρία ο ΟΗΕ προωθεί επιτέλους 2012 την προσπάθεια αποπυρηνικοποίησης
της Μ. Ανατολήςχωρίς μεγάλη επιτυχία, αφού το Ισραήλ εμμένει στα κεκτημένα
αν και μη ομολογούμενα πυρηνικά της και οι αραβικές χώρες κουράστηκαν να
μένουν απαθείς με το πυρηνικό πιστόλι διαρκώς στον κρόταφο.
Η Συρία αποτελεί το Γόρδιο δεσμό της Μέσης Ανατολής καθώς
πλήθος ξένα συμφέροντα συμπίπτουν σε μια ισορροπία τρόμου. Όμως η ένοπλη
επίθεση ενός δυνάστη κατά του ίδιου του λαού του και ο βομβαρδισμός των δικών
του πόλεων για να κρατηθεί στην εξουσία δεν είναι γεγονότα πρωτοφανέρωτα. Στην
Καμπότζη ο Πολ Ποτ έκανε φρικτή γενοκτονία στον ίδιο του το λαό και η λύτρωση
(χωρίς ποτέ να υπάρξει κάθαρση) ήλθε με εισβολή αμερικανών από το Βιετνάμ.
Η Συρία αποτελεί σήμερα τη Λυδία λίθο για τους ειρηνιστές. Είναι
σαφές ότι η Δύση παρά τις αντιστάσεις Κίνας και Ρωσίας στηρίζει τους
αντικαθεστωτικούς σε αυτό τον παρατεινόμενο εμφύλιο, και κυνικά χρησιμοποιεί
σαν casusbelli το πρόσχημα χρήσης των -αν και απαγορευμένων- υπαρκτών σε κάθε στρατό
χημικών και βιολογικών όπλων.
Ο ρόλος των γιατρών
Σύμφωνα με την Ιπποκρατική αντίληψη η Ιατρική από το
λίκνο της είναι ο φυσικός προμαχώνας της Ειρήνης. Ο
Ιπποκράτης δεν αρκέστηκε στο να περιθάλπει τους αθηναίους στο λοιμό του
Πελοποννησιακού πολέμου. Αν και κοντά στους πολιτικούς ηγέτες της εποχής,
δε διστάζει ν' αποταθεί στο λαό της Θεσσαλίας με τον "Επιβώμιο" λόγο
του, όταν οι αθηναίοι απείλησαν την Κω και ν' αποτρέψει έτσι εκείνος, o πρώτος
γιατρός, για πρώτη φορά, ένα πόλεμο.
Η ζωή του ασθενούς για τον Ιπποκράτη είναι υπέρτατη αξία και κανείς δεν έχει
δικαίωμα να επιλέγει ανάμεσα σε φίλους ή εχθρούς, νέους ή γέρους, πλούσιους ή
φτωχούς. Η άσκηση της Ιατρικής είναι μια πολιτική πράξη και
ο γιατρός καλείται να υπερασπιστεί με το κύρος του και πολλές φορές
θέτοντας σαν ενέχυρο την ίδια του τη ζωή, την ποιότητα ζωής του ασθενή του. Αυτό
ισχύει και σήμερα που η τεχνολογική πρόοδος και η οικονομική κρίση θέτουν στο
γιατρό τραγικά διλήμματα επιλογών από τα ράντζα των
νοσοκομείων, την έλλειψη πια βασικών φαρμάκων, μέχρι τις λίστες αναμονής για
τις μεταμοσχεύσεις και τους χώρους εντατικής θεραπείας. Κι αυτό σε κατάσταση
ειρήνης. Σε κάθε πόλεμο οι ηλικιωμένοι και οι χρόνιοι πάσχοντες παραμελούνται
εξ ορισμού υπέρ των τραυματιών, ενώ οι μάχιμοι αντιμετωπίζονται πάντα
ευνοϊκότερα από τους αμάχους.
Επειδή ο πόλεμος αντίκειται στη θεμελιώδη ιατρική ηθική οι γιατροί σε κάθε
πόλεμο βρέθηκαν πάντα στην πρώτη γραμμή του για να περισώσουν ότι μπορούν
περιθάλποντας τους στρατιώτες που κομματιάζονται στα φονικά πεδία ή τον άμαχο
πληθυσμό που εξολοθρεύεται από βόμβες, λιμούς ή επιδημίες στα μετόπισθεν. Από
την εποχή του Τρωικού πολέμου κιόλας βλέπουμε ότι στο γιατρό κάθε κοινωνία, όχι
μόνο επιτρέπει, αλλά και επιβάλλει μια προνομιακή θέση πάνω από παρατάξεις με
μόνη σημαία το συμφέρον του ενός που έτυχε σ' αυτή τη μάχη να γλυτώσει.
Όμως ο γιατρός δε μπορούσε να μένει απαθής γλυτώνοντας κάθε φορά με τόσο
κόπο τον καθένα τραυματία για να τον βλέπει να ξαναγίνεται βορά των όποιων
όπλων. Γιαυτό και γιατροί δημιούργησαν και στελεχώνουν οργανισμούς όπως ο
"Ερυθρός Σταυρός" ή οι "Γιατροί χωρίς σύνορα" και οι
"Γιατροί του κόσμου" ή η «Διεθνής οργάνωση των γιατρών κατά των
βασανιστηρίων». Γιατροί που σπεύδουν με κίνδυνο της ζωής τους, όπου η ανάγκη
τους καλεί. Γιατροί που όπως ο Λαμπράκης, ο Αλλιέντε και ο Σβάιτσερ
ανήκουν στους πρωτοπόρους και μάρτυρες του ειρηνιστικού κινήματος. Όμως αυτό
δεν είναι αρκετό. Τώρα, με αυτή την οικονομική κρίση, που τόσο θυμίζει
καταστάσεις Κατοχής, γιατροί στην Ισπανία αρνούνται σθεναρά να εφαρμόσουν τα
νέα οικονομικά μέτρα, που καταδικάζουν σε θάνατο τους ασθενείς με «ακριβές»
ασθένειες και αντίκεινται στην Ιπποκρατική ηθική. Ο γιατρός έχει καθήκον και να
προλαβαίνει τις πολιτικές αποφάσεις που οδηγούν σε πόλεμο. Γιατί για τους
γιατρούς, η ειρήνη είναι η κατάσταση υγείας της διεθνούς κοινωνίας.
Γιατί μόνο σε συνθήκες ειρήνης μπορεί ο γιατρός ν' ασκήσει το λειτούργημά του,
που είναι η προάσπιση της ζωής πάνω στον πλανήτη μας.
Έτσι το 1983, με πρωτοβουλία δυο καρδιολόγων γιατρών, ενός αμερικάνου κι
ενός σοβιετικού, και με σλόγκαν το Ιπποκρατικό «κάλλιον εστι το προλαμβάνειν
του θεραπεύειν" ιδρύθηκε η "International Physicians for the
Prevention of Nuclear War" -της οποίας αποτελούμε τον ελληνικό κλάδο- και
διακήρυξε για πρώτη φορά τεκμηριωμένα ότι η Ιατρική είναι ανήμπορη να βοηθήσει
την ανθρωπότητα σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου. Για τη συμβολή της στο
σταμάτημα της κούρσας των εξοπλισμών, η IPPNW τιμήθηκε το 1985 με Νόμπελ
ειρήνης. Όμως κανένα βραβείο δεν λύνει το πρόβλημα. Η Ειρήνη βήμα με
βήμα κερδίζεται κι ίσως ο αγώνας για την κατάκτησή της να μη
σταματήσει ποτέ, αφού η Ιστορία σαν κινούμενη άμμος δημιουργεί νέα δεδομένα,
που απαιτούν νέες αντιλήψεις. Γιαυτό και μετά την εμπειρία του πολέμου
στον Κόλπο η IPPNW συνειδητοποιώντας ότι δεν υπάρχει πια διαχωρισμός στα μέσα
μαζικής καταστροφής τροποποίησε το καταστατικό της έτσι που να περιλαμβάνει την
πρόληψη κάθε είδους πολέμου και την προσπάθεια εδραίωσης της ειρήνης με την
ισόρροπη οικονομική ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος.
Ο πόλεμος είναι η φονικότερη ασθένεια στη
γη, αλλά η Ιατρική, που έχει ήδη διαγράψει από την ιστορία της ανθρωπότητας με
μαζικούς εμβολιασμούς θανάσιμες επιδημίες, όπως της Ευλογιάς, μας επιτρέπει να
είμαστε αισιόδοξοι. Ο πόλεμος είναι μια αρρώστια, που θα μπορούσε να προληφθεί
με το διάλογο. Όμως οι γιατροί γνωρίζουμε καλά ότι όσα φάρμακα ή τεχνικές
και αν αποκτήσαμε για την θεραπεία των νόσων, οι νοσογόνοι παράγοντες
μεταλλάσσονται, νέες ασθένειες εμφανίζονται και όσες μάχες και αν κερδίζουμε, ο
θάνατος θα είναι πάντα ο νικητής αφού οι άνθρωποι είμαστε θνητοί και ύψιστο
καθήκον της Ιατρικής είναι το «ωφελέειν ή μη βλάπτειν», δηλαδή η στοιχειώδης
ανακούφιση από τον πόνο.
Ίσως ο πόλεμος να είναι ο τελικός θριαμβευτής. Ίσως ένας πυρηνικός χειμώνας
εξαλείψει κάθε ζωή στον πλανήτη μας. Όμως όσο υπάρχουνε γιατροί, όσο
υπάρχουν Άνθρωποι πρέπει -παρά τις απογοητεύσεις- να συνεχίζουν μέχρι τέλους ν’
αγωνίζονται για την πρόληψη της νόσου του πολέμου και τον περιορισμό του
ανθρώπινου πόνου, στην κάθε ιστορική συγκυρία, σε ειρήνη και πόλεμο.
ΜΑΡΙΑ ΑΡΒΑΝΙΤΗ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ
*Πρόεδρος της Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας κατά της Πυρηνικής και Βιοχημικής
Απειλής (κλάδος της βραβευμένης με Νομπέλ Ειρήνης Διεθνούς Οργάνωσης IPPNW) – Γιατρός Συγγραφέας
