Οι διβριώτες και γενικά οι Ορεινοί Ηλείοι του περασμένου 20ου αιώνα, πρωτοπόροι και δημιουργοί του θαύματος της Ελληνικής Ομογένειας στην Αμερική
Γράφει ο Σωτήρης Σωτηρόπουλος από τη ΔΙΒΡΗ
Προλογικά
Αφορμή για το παρόν σημείωμα, στάθηκε η παρακολούθηση της Ιστοσελίδας PANELIAKOS, Boston, USA, των Ηλείων της Ομογένειας της Αμερικής (http://www.paneliakos.com/)
που διαχειρίζεται ένα εκλεκτό της μέλος ο κ. Βασίλης Καυκάς από το Σιμόπουλο. Είναι εκπληκτικό, το ότι πως μια Ιστοσελίδα χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από την πατρίδα, είναι τόσο καλά ενημερωμένη ώστε όποιος τη διαβάζει ξέρει περισσότερα για την χώρα από εμάς που μένουμε στη πατρίδα. Είναι το μεράκι, ο νόστος αλλά και οι κόποι, οι θυσίες που καταβάλουν οι φίλοι συμπολίτες γιατί αισθάνονται εκεί μακριά δυο φορές Έλληνες, καθόσον απέχουν από τα ημέτερα πάθη και τις διχόνοιες και δίνουν τον καλλίτερο εαυτό τους για να ικανοποιούν τους 60.000 (καλά διαβάσατε) αναγνώστες που τους παρακολουθούν. Επίσης, με το κείμενο που ακολουθεί και αφιερώνεται στους φίλους και αδελφούς ομογενείς Ηλείους της Αμερικής (και όπου Γης), στέλνω ως ένα μικρό αντίδωρο αγάπης και ταπεινών ευχαριστιών για όσα είχε την καλοσύνη να γράψει για την …«αφεντιά» μου ο καλός και προοδευτικός συμπατριώτης κ. Βασίλης Καυκάς (υπερβολικά μεν, συγκινητικά δε) που θα διαβάσετε στο τέλος του κειμένου…
Όπως θα δείτε παρακάτω στο κείμενο που ακολουθεί του ειδικού επιστήμονα, ιστορικού ερευνητή διβριώτη (εκ μητρός) κ. Νίκου Αναστασόπουλου, κυρίως στις αρχές του περασμένου αιώνα (20ου) υπήρξε το μεγάλο μεταναστευτικό κύμα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Και όπως ήταν φυσικό δεν θα μπορούσε να μείνει έξω από αυτό το φευγιό και η φτωχή, άγονη πλην ιστορική και περήφανη Ορεινή Ηλεία. Πολύ δε περισσότερο τα παιδιά της από τα πλέον ορεινά χωριά της, δηλ. του ιστορικού πρώην Δήμου Λαμπείας, με μόνα εφόδια την ευχή των γονιών τους πήγαιναν για να βρουν την τύχη τους στο «Αμέρικα», όπως συνηθιζόταν να λέγεται.
Δεν είναι σκοπός του σημειώματος αυτού να επεκταθούμε σε όλο το ιστορικό των μεταναστών απλών ανθρώπων του λαού της περιοχής μας που έχει μεν μεγάλη αξία αλλά δεν είναι του παρόντος. Πρέπει κάποια στιγμή (πριν η αχλύ του χρόνου τα σκεπάσει) να καταγραφούν με λεπτομέρειες, τώρα μάλιστα που μέσα από το Ίντερνετ καταφέρνουμε να έχουμε πρόσβαση σε αμερικάνικα και άλλα Αρχεία. Σήμερα όμως, θα αναφερθούμε σε μια ξεχωριστή ιδιαιτερότητα των ορεσίβιων αυτών προγόνων μας που πήγαν εκεί όχι μόνο για να πλουτίσουν, όχι μόνο για να συντηρούν εκείνους που άφησαν πίσω, αλλά κατάφεραν να διακριθούν και να καταυγάσουν σε πανελλαδικό (για εκεί) και παγκόσμιο επίπεδο. Μη προτρέξετε να μου απευθύνετε κάποια μομφή για ασύγνωστη μεγαλοστομία, πριν … «λαλήσαι τρις»! και εξηγούμαι ευθύς αμέσως.
Εντελώς τυχαία εμείς του «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΔΙΒΡΗΣ» αποκαλύψαμε το εξής εκπληκτικό. Αναδιφώντας, ένα περιοδικό με το ιστορικό της μεγάλης Ελληνοαμερικανικής Οργάνωσης, γνωστής ως ΑΧΕΠΑ (λεπτομέρειες θα διαβάσετε παρακάτω) είδαμε ότι το 1922 μέσα στους οκτώ (8) πρώτους Έλληνες επιχειρηματίες που εμπνεύστηκαν την ιδέα της ίδρυσης της Οργάνωσης ΑΧΕΠΑ, οι πέντε ήσαν Ηλείοι (!!) και από τους 5 αυτούς οι τέσσερις ήσαν ορεινοί Ηλείοι (!!!) εκ των οποίων δύο Διβριώτες (οι αδελφοί Ιωάννης και Χαρίλαος Αγγελόπουλοι) και δύο Κακοταραίοι (οι αδελφοί James και George Campbell που ήδη είχαν εξαμερικανίσει το όνομά τους), ο δε πέμπτος Ηλείος ήταν από τα Λεχαινά (ο Νικόλαος Τσάτας, ο οποίος υπήρξε και ο πρώτος πρόεδρος του Δ. Σ. των ΑΧΕΠΑ). Ψυχή όμως και πρωταγωνιστές ήσαν οι αδελφοί Αγγελόπουλοι με προηγούμενο τον Ιωάννη. Αποφασίσαμε λοιπόν, να ερευνήσουμε το θέμα και «τύχη αγαθή» βρέθηκε ένας νέος φέρελπις συμπολίτης ιστορικός ερευνητής, ο κ. Νίκος Αναστασόπουλος (τώρα Λέκτωρ της Νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο των Ιωαννίνων) που με επιστημονική συνέπεια και πατριωτική αγάπη, ευδόκησε σε ειδική ΗΜΕΡΙΔΑ που κάναμε στο «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΒΡΗΣ» να παρουσιάσει μια πλήρη Εισήγηση για το θέμα που θα έχετε την ευκαιρία να διαβάσετε στη συνέχεια.
Όμως δεν σταματήσαμε σε αυτούς τους μεγάλους πρωτοπόρους που μεγαλούργησαν και δημιούργησαν την Οργάνωση των ΑΧΕΠΑΝΣ. Προχωρήσαμε και σε άλλους όπως τους παγκοσμίως γνωστούς ως Εκδότες κύρους (στους εδώ Έλληνες γνωστοί κυρίως από το Αγγλο-Ελληνικό λεξικό Divry΄s) τους αδελφούς Δημοσθένη και Γεώργιο Κωνσταντόπουλους που μετονομάσθηκαν σε «Δίβρης» (έτσι σε όλα τους βιβλία που εξέδιδαν παγκοσμίως , έβαζαν στα ελληνικά: ΕΚ ΔΙΒΡΗΣ) για τους οποίους επίσης θα διαβάσετε στο κείμενο του κ. Ν. Αναστασόπουλου, ολίγα παρακάτω.
Ανασύραμε από το Αρχείο του αείμνηστου προέδρου του «ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΤΩΝ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΛΑΜΠΕΙΕΩΝ ¨Ο ΑΓ. ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ¨» Νίκου Σωτηρόπουλου ένα ενδιαφέρον γράμμα του Γεωργίου Δίβρη, στο οποίο αναφέρεται σχετικά με την παροικία των διβριωτών της Αμερικής και τον Χαρίλαο Αγγελόπουλο και τα παραθέτουμε σε φωτοτυπία.
 |
Η απαντητική επιστολή του Γεωργίου Κωνσταντόπουλου (ή Δίβρη) στον Νίκο Σωτηρόπουλου
που αναφέρεται στον Χαρίλαο Αγγελόπουλο και στην δράση της διβριώτικης παροικίας
του Γούστερ . |
Εδώ αξίζει να αναφέρουμε ακόμη για μια άλλη μεγάλη προσωπικότητα από την ορεινή Ηλεία, τον διαπρεπή δικηγόρο από τα Τσίπιανα Παναγιώτη Μπελλογιάνη –Peter Bell (γόνος της ιστορικής οικογένειας των Μπελογιανναίων Αγωνιστών του 1821 και πρώτος εξάδελφος του ήρωα Νίκου Μπελογιάννη), οποίος την 10ετία του 1950 χρημάτισε Ύπατος Πρόεδρος των ΑΧΕΠΑΝΣ.
Τέλος η μεγάλη και προκομμένη διβριώτικη παροικία στο Γούστερ της Μασαχουσέτης, μέχρι τα μέσα του περασμένο αιώνα, είχε κάνει θαύματα εκεί με δημιουργία έργων ευποιίας στην ιδιαίτερα πατρίδα μας. Με επικεφαλής τους ευπατρίδες Ανδρουτσοπουλαίους κινητοποίησαν όλη την Ηλειακή Ομογένεια της Αμερικής και δημιούργησαν το υπέροχο κτίριο του Υγειονομικού Σταθμού Λαμπείας που εγκαινιάστηκε το 1955.
 |
| Το σπουδαίο κτίριο του Υγειονομικου Σταθμού Λαμπείας , |
 |
"εκτίσθη δαπάναις
της Πανηλειακής Ομοσπονδίας Αμερικής και του Συλλόγου Ηλείων Γούστερ |
Μασαχουσέτης" όπως γράφει και πινακίδα στην προμετωπίδα
Οι διβριώτες αδελφοί Ιωάννης και Χαρίλαος Αγγελόπουλοι, οι πρώτοι ιδρυτές της μεγάλης Ελληνοαμερικανικής οργάνωσης ΑΧΕΠΑ το έτος 1922
(Ομιλία του Νίκου Αναστασόπουλου σε ΗΜΕΡΙΔΑ του
«ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΔΙΒΡΗΣ» που έγινε τον Αύγουστο του 2008 τη Δίβρη)
Κυρίες και Κύριοι,
Επιτρέψατέ μου, αρχικώς, για άλλη μία φορά να εκφράσω την ειλικρινή χαρά μου που ευρίσκομαι για τέταρτη συνεχή χρονιά στο βήμα του Πνευματικού Κέντρου της Δίβρης. Τις προηγούμενες χρονιές προσπαθήσαμε να ανακαλύψουμε και να αναδείξουμε ιστορικές πτυχές, οι οποίες αφορούσαν τα πολιτικά και εκπαιδευτικά δρώμενα στην ευρύτερη περιοχή του Δήμου Λαμπείας και γενικά της Ηλείας. Φέτος, όμως, το ενδιαφέρον μας προσανατολίζεται σε μία θεματική, η οποία αναδεικνύει μία άλλη διάσταση του διβριώτικου δαιμονίου (όπως χαρακτηριστικά έχει ονοματίσει ο κ. Σωτηρόπουλος), πέραν δηλαδή της ισχυράς παρουσίας επί της πολιτικής ή δημόσιας ζωής και σχετίζεται με την παρουσία των διβριωτών μεταναστών στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και, την χωρίς υπερβολή, καθοριστική συμβολή τους στην χάραξη της μεταναστευτικής πολιτικής του ελληνικού κράτους κατά τον 20ό αιώνα. Θα αποδείξουμε στη συνέχεια το γιατί.
Πρωτίστως, όμως, ας προσπαθήσουμε να αποδώσουμε ένα γενικό στίγμα για το μεταναστευτικό ρεύμα των αρχών του 20ού αιώνα, ώστε, περαιτέρω, να προσεγγίσουμε επιτυχέστερα το ζητούμενό μας. Γενικώς, οφείλουμε να αποδεχθούμε μία βασική σταθερά η οποία στηρίζεται στην αρχή ότι η νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία είναι στενά συνυφασμένη με το φαινόμενο της Διασποράς. Εξάλλου, η οικονομική και κοινωνική ανέλιξη της χώρας στηρίχθηκε κατά πολύ στους απόδημους Έλληνες. Πριν, μάλιστα, την ίδρυση του ελληνικού κράτους και κατά τα πρώτα βήματα αυτού, οι ελληνικές παροικίες του εξωτερικού έρχονταν ως βασικοί αρωγοί προκειμένου να στηρίξουν το μικρό ελληνικό κρατίδιο.
Εν συνεχεία, καθ’ όλον τον 19ο αιώνα και κατά το γύρισμα στον 20ό, αυξήθηκαν σταδιακά οι μετοικεσίες προς την Αίγυπτο, τη Ρουμανία, τη κεντρική και νότια Αφρική, την Αυστραλία και φυσικά την βόρεια και νότια Αμερική. Η μετανάστευση, ιδιαίτερα, προς τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, ανέβηκε σε πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα ύψη, προπάντων στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Υπολογίζεται ότι από το μεταναστευτικό ρεύμα της συγκεκριμένης περιόδου ο ελλαδικός πληθυσμός έχασε μόνο κατά την εικοσιπενταετία 1896 - 1921 415.000 κατοίκους, δηλαδή πάνω από το 8% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, ενώ κατά την απογραφή του 1930 καταγράφηκαν στις ΗΠΑ περίπου 200.000 Έλληνες.
Ωστόσο, το συγκεκριμένο μεταναστευτικό πλαίσιο δεν μπορεί να κατανοηθεί εάν δεν στρέψουμε την προσοχή μας επιγραμματικά στις βασικές αιτίες που συντέλεσαν σε αυτήν την πληθυσμιακή αιμορραγία που υπέστη η χώρα έως το 1930. Αναμφισβήτητα, η οικονομική κρίση και η φτώχεια αποτέλεσαν τις βασικότερες αφορμές. Βεβαίως, ο αγροτικός πληθυσμός αντιμετώπιζε τα περισσότερα προβλήματα καθώς η οικονομική στενότητα, οι αγροτικές καταστροφές, όπως η περίφημη κρίση της σταφίδας και η έξαρση του φαινομένου της ληστείας στην ύπαιθρο, επικούρησαν στην διεξοδική λύση της μετανάστευσης, ως ελπίδας επιβίωσης. Παράλληλα, το συνεχές εμπόλεμο κλίμα, οι ελληνοτουρκικοί πόλεμοι του 1897, του 1912-1913, του 1917-1922 αλλά και οι εσωτερικές πολιτικές αντιπαραθέσεις, όπως ο εθνικός διχασμός του 1915, υποδαύλισαν το μεταναστευτικό ρεύμα. Συνεπώς, η Αμερική με τις δυνατότητες για εργασία που προσέφερε την συγκεκριμένη περίοδο, αποτέλεσε πόλο έλξης για χιλιάδες Έλληνες, οι οποίοι ασχολήθηκαν με ποικίλα επαγγέλματα. Πάντως, το εμπόριο υπήρξε το κύριο αντικείμενο απασχόλησης για τους μετανάστες. Φυσικά, από όλη αυτήν την μεταναστευτική τάση δεν θα μπορούσαν να λείπουν και οι διβριώτες συμπατριώτες μας.
Ως αυτονόητο, ετούτη την ώρα είναι αρκετά χρονοβόρο να εξετάσουμε διεξοδικά τις πράγματι ποικιλόμορφες πολιτικές και κοινωνικές δραστηριότητες των Ελλήνων στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Ωστόσο, μπορούμε να υπογραμμίσουμε ότι οι δυσκολίες προσαρμογής και συγκατοίκησης με τους Αμερικανούς πολίτες ήταν αρκετές, γεγονός το οποίο σηματοδότησε την σταδιακή πτώση του μεταναστευτικού ρεύματος από την δεκαετία του 1930 και εξής. Συγκεκριμένα, η ξενοφοβία και τα αισθήματα αντιπάθειας προς τους μετανάστες αναπτύσσονταν σταθερά στις Ηνωμένες Πολιτείες από την δεκαετία του 1910, όταν τότε μπήκαν στη χώρα εκατομμύρια μετανάστες από την Ευρώπη και την Ασία. Η αντιπάθεια προς τους μετανάστες στηριζόταν σε μία σειρά φυλετικών και θρησκευτικών διακρίσεων, ενώ αναπτύχθηκαν πολυπληθή ρατσιστικά κινήματα. Η κορύφωση αυτής της πραγματικότητας σημειώθηκε το 1924 όταν ψηφίστηκε από το Αμερικανικό Κογκρέσο ένας άκρως αυστηρός νόμος, ο οποίος περιόριζε την μετανάστευση από ορισμένα μέρη του κόσμου, μεταξύ των οποίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, δηλαδή και της Ελλάδας.
Μετά, λοιπόν, από όλα αυτά, αντιλαμβανόμαστε ότι οι Έλληνες της Αμερικής έπρεπε να ισορροπήσουν ανάμεσα στην διλημματική επιλογή της επιστροφής στην πατρίδα, κάτι που, ως λογικό δεν επιθυμούσαν και εν τέλει δεν έπραξαν, και ανάμεσα στην παραμονή τους στην Αμερική με τους όρους, όμως, που επέβαλλε η Αμερικανική πολιτική αφομοίωσης και εξαμερικανισμού των μεταναστών. Σε αυτό, λοιπόν, το κομβικό σημείο αναπτύχθηκε την δεκαετία του 1920, ανάμεσα στα μέλη της ελληνικής κοινότητας, ένας έντονος προβληματισμός για το πώς θα αντιμετωπιζόταν επιτυχέστερα αυτό το αρνητικό κλίμα προς τους ίδιους. Ο στόχος σε αυτήν την περίπτωση ήταν αναπόφευκτος: η απόκτηση της αμερικανικής υπηκοότητας και ο εξαμερικανισμός των Ελλήνων, χωρίς όμως να διαγράψουν την ελληνική καταγωγή τους.
Βεβαίως, μεταξύ μας, αυτήν την ώρα εύλογος μπορεί να προβάλει ο προβληματισμός τι σχέση μπορεί να έχει η Δίβρη με όλα αυτά. Και όμως η σχέση της είναι πολύ μεγάλη, καθώς ο άνθρωπος, ο οποίος έλαβε αρχικά την πρωτοβουλία να συντονίσει την προσπάθεια των Ελλήνων μεταναστών, για επιτυχή προσέγγιση και κοινή συμπόρευση με την Αμερικανική κοινωνία καταγόταν από την Δίβρη. Πρόκειται για τον Ιωάννη Αγγελόπουλο, ο οποίος γεννήθηκε στη Δίβρη το 1886, το σπίτι του ευρισκόταν στους Λαζαράδες και ειδικότερα στη Ράχη και μετανάστευσε στην Αμερική την πρώτη δεκαετία του 1900, μαζί με τον αδερφό του Χαρίλαο Αγγελόπουλο, ο οποίος είχε γεννηθεί στη Δίβρη το 1889 Και οι δύο είχαν δραστηριοποιηθεί στο χώρο του εμπορίου και είχαν δημιουργήσει δική τους εταιρεία εδώδιμων προϊόντων στην Ατλάντα της Αμερικής.
Θα έλεγα ότι αξίζει να παρακολουθήσουμε την προσπάθεια του Έλληνα μετανάστη, όχι μόνον γιατί πρόκειται για συμπατριώτη μας, αλλά γιατί η συνδρομή του διαμόρφωσε μετέπειτα όλη τη μεταναστευτική πολιτική της ελληνοαμερικανικής κοινότητας, χωρίς, φυσικά και ο ίδιος να μπορούσε να αντιληφθεί τότε το μέγεθος της συνεισφοράς του. Ειδικότερα, στις αρχές του καλοκαιριού του 1922, ο Ιωάννης Αγγελόπουλος κατά την διάρκεια ενός επιχειρηματικού του ταξιδιού στην πολιτεία Tennessee των ΗΠΑ συναντήθηκε στην πόλη Chattanooga με τον συνάδελφό του Έλληνα επιχειρηματία Γιώργο Νικολόπουλο ή Polos, ο οποίος καταγόταν από το Καρπενήσι. Στη συνομιλία τους κυριάρχησε ο προβληματισμός τους για το αυξανόμενο αρνητικό κλίμα της Αμερικανικής κοινωνίας εναντίον των μεταναστών και φυσικά εναντίον των Ελλήνων. Εν προκειμένω, οι δύο άνδρες συμφώνησαν πως υπήρχε ανάγκη για την ίδρυση μίας αδελφότητας Ελλήνων μεταναστών στην Αμερική με μεγάλη εμβέλεια, πέραν των υπαρχόντων έως τότε περιφερειακού χαρακτήρα, η οποία θα είχε ως κύριο σκοπό να ανακόψει αυτό το αυξανόμενο κύμα εχθρότητας και ταυτοχρόνως να διαπαιδαγωγήσει τους Έλληνες προς τους Αμερικανικούς θεσμούς, ώστε να επιτευχθεί μία αρμονική κατά το δυνατόν επαγγελματική και κοινωνική συμβίωση.
Πράγματι, μετά από συντονισμένες ενέργειες και διερευνητικές κινήσεις προς άλλα μέλη της ομογένειας οι δύο Έλληνες επιχειρηματίες συμφώνησαν να συναντηθούν σύντομα ώστε να υλοποιήσουν την πρωτοβουλία τους. Έτσι, στις 26 Ιουλίου του 1922 στην Ατλάντα των ΗΠΑ, και ενώ στην Ελλάδα ευρισκόταν σε εξέλιξη η Μικρασιατική Καταστροφή, συναντήθηκαν οκτώ επιχειρηματίες, μεταξύ των οποίων και ο Ιωάννης Αγγελόπουλος μαζί με τον αδερφό του Χαρίλαο Αγγελόπουλο και αποφάσισαν την ίδρυση ενός Ελληνοαμερικανικού Εκπαιδευτικού Προοδευτικού Συλλόγου, ο οποίος έλαβε την ονομασία ΑΧΕΠΑ, από τα αρχικά των λέξεων της αγγλικής ονομασίας του (American Hellenic Educational Progressive Association - AHEPA). Αξίζει, λοιπόν, να τονίσουμε ότι ανάμεσα στους οκτώ ιδρυτές της οργάνωσης, οι οποίοι αποτέλεσαν τα οκτώ μέλη της πρώτης Ύπατης Στοάς της αδελφότητας, οι δύο ήταν διβριώτες. Ανάμεσα τους, όμως υπήρχαν και άλλοι τρεις Ηλείοι, ο Νικόλαος Τσάτας από τα Λεχαινά, ο οποίος υπήρξε και ο πρώτος πρόεδρος του Δ. Σ. των ΑΧΕΠΑ καθώς και τα αδέλφια James και George Campbell από το Κακοτάρι (οι τελευταίοι δύο ήδη είχαν εξαμερικανίσει το όνομά τους).
Μετά από αρκετές συναντήσεις το ίδιο έτος για την συγκρότηση καταστατικού, οι οκτώ Έλληνες επιχειρηματίες έδωσαν το στίγμα της οργάνωσης σε σχέση με τους στόχους της. Σύμφωνα και με τις εισηγήσεις του πρώτου εμπνευστή των ΑΧΕΠΑΝΣ Ιωάννη Αγγελόπουλου, η οργάνωση είχε ως σκοπό την προαγωγή και προώθηση του «αγνού και αμόλυντου» αμερικανισμού μεταξύ των Ελλήνων της Αμερικής, την απόκτηση αμερικανικής υπηκοότητας, την αφοσίωση στο πολίτευμα της Αμερικής και την προαγωγή της αλληλοβοήθειας και της φιλανθρωπίας μεταξύ των ομογενών. Με άλλα λόγια, οι ΑΧΕΠΑΝΣ έφεραν τους Έλληνες σε στενή επαφή με την Αμερικανική κοινωνία και τους ενέταξαν σε αυτή. Φυσικά, η εξάπλωση της οργάνωσης υπήρξε ταχύτατη, με την ίδρυση τμημάτων ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες πόλεις της Αμερικής. Ήδη, το 1928 διέθετε 192 τοπικούς οργανισμούς σε όλη την χώρα. Το σημαντικότερο, όμως είναι ότι στους ΑΧΕΠΑΝΣ μυήθηκαν ως μέλη όχι μόνον Έλληνες με σημαντικές θέσεις αλλά και Αμερικανοί από τα ανώτερα κοινωνικά, εκπαιδευτικά και πολιτικά στρώματα. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών σήμερα η ΑΧΕΠΑ είναι η μεγαλύτερη ελληνοαμερικανική οργάνωση, με 65.000 μέλη και κυρίως αναγνωριζόμενη από το Αμερικανικό Κράτος. Μάλιστα, λόγω της πολιτικής εντάξεως στην αμερικανική ζωή καλλιέργησε τις σχέσεις της με την πολιτική ηγεσία και των δύο μεγάλων κομμάτων της Αμερικής, το Ρεμπουπλικανικό και το Δημοκρατικό, και θεωρείται, έτσι, από τους Αμερικανούς ως υπολογίσιμος παράγων. Βεβαίως, σημαντική υπήρξε και η οικονομική βοήθεια όλα αυτά τα χρόνια από την ΑΧΕΠΑ προς την Ελλάδα κυρίως για φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Στηριζόμενοι, λοιπόν, στις ανωτέρω δραστηριότητες των δύο συμπατριωτών μας, οι οποίοι επηρέασαν τους όρους διαβίωσης όλων των Ελλήνων που ήθελαν, ως μετανάστες, να ζήσουν το δικό τους «Αμερικανικό Όνειρο», κρίνουμε σκόπιμο, τώρα, να αποδώσουμε μία σφαιρική εικόνα για τους μετανάστες από τη Δίβρη. Ειδικότερα, το ορεινό της περιοχής και οι οικονομικές δυσχέρειες οδήγησαν πολλούς συμπατριώτες μας στην λύση της μετανάστευσης από τα τέλη του 19ου αιώνα. Είναι, εξάλλου, χαρακτηριστικό, ότι στην Δίβρη δεν υπάρχει σπίτι που να μην έχει συγγενείς ή γνωστούς στις Ηνωμένες Πολιτείες. Κεντρική αρχειακή πηγή για αυτήν την διερευνητική προσπάθεια υπήρξαν τα αμερικανικά αρχεία μεταναστών του Έλλις Άιλαντ. Τι σημαίνει, όμως, Έλλις Άιλαντ και πώς αυτά συνδέονται με τους Διβριώτες μετανάστες; Ας προβούμε λοιπόν σε κάποιες μικρές διευκρινήσεις.
Το ταξίδι από την Ελλάδα για την Αμερική διαρκούσε περίπου 20 μέρες και γινόταν με τα υπερωκεάνια της εποχής. Αυτά, φθάνοντας στην Νέα Υόρκη δεν «έδεναν» στο κεντρικό λιμάνι της πόλης αλλά αγκυροβολούσαν στο νησάκι Έλλις Άιλαντ, στο οποίο ευρισκόταν το Κεντρικό Γραφείο Απογραφής των μεταναστών. Εκεί, οι πάντες υποβάλλονταν σε ειδικές συνεντεύξεις και σε διεξοδικές ιατρικές εξετάσεις και όσοι κρίνονταν κατάλληλοι εισέρχονταν στο Αμερικανικό έδαφος. Οι Αμερικανικές Αρχές κρατούσαν αναλυτικό αρχείο για κάθε έναν μετανάστη και εντυπωσιάζει ο λεπτομερής κατάλογος στοιχείων, καθώς συμπεριλαμβάνονταν μεταξύ άλλων πλήρη βιογραφικά, φυσιογνωμικά, ιατρικά, οικονομικά και πολιτικά στοιχεία, πληροφορίες για συγγενείς στον τόπο καταγωγής και ο τελικός προορισμός στο Αμερικανικό έδαφος. Σήμερα λοιπόν, η τεχνολογία, επιτρέποντας να έχουμε πρόσβαση σε αυτό το αρχείο, χωρίς να μεταβούμε στις ΗΠΑ, μας διευκολύνει να το χρησιμοποιήσουμε και στην συγκεκριμένη περίπτωση να εντοπίσουμε πληροφορίες για τους διβριώτες, οι οποίοι υποβλήθηκαν στην ανωτέρω διαδικασία.
Πραγματοποιώντας, λοιπόν, σε αυτά τα αρχειακά τεκμήρια μία ενδελεχή έρευνα, εντοπίσαμε 70 περίπου αναφορές για μετανάστες από την Δίβρη. Φυσικά, δεν ισχυριζόμαστε ότι στο σύνολό τους ήταν μόνον αυτοί. Απλώς, αυτούς διακρίναμε σε αυτό το αρχείο και στόχος είναι κάποια στιγμή να γραφεί στο μέλλον ένα σχετικό αναλυτικό άρθρο. Ωστόσο, προχωρώντας, σήμερα εδώ, σε έναν πρώτο σχολιασμό θα υπογραμμίζαμε ότι σε στατιστικό επίπεδο η πλειοψηφία των μεταναστών ήσαν άνδρες και ηλικιακά ευρίσκονταν έως το 30ό έτος. Νέοι άνθρωποι, δηλαδή, κατεξοχήν αγρότες και εργάτες ή εάν επρόκειτο για γυναίκες, νεαρά κορίτσια, τα οποία είχαν ασχοληθεί μόνον με την οικοκυρική. Βασικό κίνητρο, βέβαια, για αυτήν την απόφαση της ξενιτιάς αποτελούσε η οικονομική βοήθεια προς την οικογένεια που θα έμενε πίσω, η επισκευή των σπιτιών, η αγορά κτημάτων ή η προίκιση των ανύπαντρων κοριτσιών. Πάντως, τουλάχιστον για τους διβριώτες μετανάστες είναι χαρακτηριστική η φιλανθρωπική τους διάθεση, καθώς αρκετές ευεργεσίες και δωρεές πραγματοποιήθηκαν από αυτούς, με σκοπό την κατασκευή δημοσίων έργων, δρόμων, υδραγωγείων ή επισκευή οικημάτων. Αναφέρω ενδεικτικά, ότι ο ομογενής Βασίλης Παπανδρικόπουλος κατασκεύασε το Υδραγωγείο των Γκρουστάδων με τη βρύση της Λίμνας και την βρύση Πάνω Γαβροβίκος. Αντιστοίχως, οι αδερφοί Ανδρουτσόπουλοι επισκεύασαν την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. Από την άλλη πλευρά, όμως, δεν είναι δυνατόν να μην αναφερθούμε και στην επαγγελματική, οικονομική και κοινωνική ανέλιξη πολλών διβριωτών, όπως του Κωνσταντίνου Παπανδρικόπουλου, ο οποίος εξελέγη και βουλευτής στην Μασαχουσέτη ή του Γεωργίου Κωνσταντόπουλου ή Δίβρη, εκδότη και συγγραφέα του ομωνύμου αγγλοελληνικού λεξικού ή εν τέλει των αδερφών Αγγελόπουλων, ιδρυτών των ΑΧΕΠΑΝΣ.
Κυρίες και Κύριοι, θα ήθελα να κλείσω την σημερινή ομιλία με μία κοινή συμπόρευση με το ταξίδι της ξενιτιάς μερικών διβριωτών. Μόνον, έτσι, θα γευθούμε, έστω, μερικώς, κάποια από τα χαρακτηριστικά αυτής της μετακίνησης αλλά θα αποδώσουμε ενδεχομένως και έναν ελάχιστο φόρο τιμής.
Αρχικώς, θα αναφερθώ στην οικοκυρά Βασιλική Αγγελοπούλου, κόρη του Δημητρίου Αγγελόπουλου από τους Λαζαράδες, η οποία σε ηλικία 20 ετών, στις 12 Φεβρουαρίου του 1921 στο λιμάνι του Πειραιά επιβιβάστηκε στο υπερωκεάνιο «Μέγας Αλέξανδρος» και έφθασε στη Νέα Υόρκη στις 28 Φεβρουαρίου. Προορισμός της ήταν η οδός Brad, νούμερο 65 στην Ατλάντα, οικία του αδερφού της Χαρίλαου Αγγελόπουλου, ιδρυτή των ΑΧΕΠΑΝΣ. Στην ίδια κατεύθυνση και ο υιός του Ασημάκη Αλμπάνη, 18χρονος εργάτης Μιχάλης Αλμπάνης, ο οποίος με το υπερωκεάνιο Καρπάθια (γνωστό μας ως το πρώτο πλοίο που έφθασε στο ναυάγιο του Τιτανικού), αποβιβάστηκε στην Νέα Υόρκη στις 22 Μαρτίου του 1914, αναμενόμενος από τον μετανάστη, ήδη, αδερφό του Κωνσταντίνο Αλμπάνη. Ομοίως και ο Κωνσταντίνος Ανδρουτσόπουλος, χρηματοδότης της επισκευής των Αγίων Αναργύρων, ξενιτεύτηκε σε ηλικία 30 ετών το Σεπτέμβριο του 1907 από το λιμάνι της Πάτρας με προορισμό τη Μασαχουσέτη και τον αδερφό του Γεώργιο Ανδρουτσόπουλο.
Φυσικά από όλη αυτήν την μεταναστευτική τάση δεν θα μπορούσαν να λείπουν και μέλη της μεγάλης και ιστορικής πολιτικής οικογενείας της Δίβρης Πετραλιά. Ήδη στα αρχεία του Έλλις Άιλαντ εντοπίσαμε τους φακέλους του Αλέξανδρου, του Χαράλαμπου και της Αθηνάς Πετραλιά, αδερφών των βουλευτών Στέφανου και Αντωνίου Πετραλιά, οι οποίοι μετανάστευσαν το 1920 και 1922 αντίστοιχα στην πόλη Γούστερ της Μασαχουσέτης. Μάλιστα, σύμφωνα με τους αρχειακούς φακέλους τον Αλέξανδρο Πετραλιά τον ανέμενε στην Αμερική ο προαναφερθείς μετανάστης Κωνσταντίνος Ανδρουτσόπουλος. Λίγα χρόνια νωρίτερα, στις 16 Ιανουαρίου του 1914 από το λιμάνι της Πάτρας με το πλοίο «Λακωνία» αναχωρούσε για την Νέα Υόρκη και από εκεί για τη Φλόριδα ο 18χρονος εργάτης Κωνσταντίνος Δανίκας, υιός του Γεωργίου Δανίκα. Το νεαρό Διβριώτη περίμενε στην Αμερική ο εξαδερφός του Παναγιώτης Δανίκας, κάτι που γενικότερα, όπως άλλωστε και οι προηγούμενες περιπτώσεις, μας τονίζουν τους στενούς δεσμούς αλληλοβοήθειας και υποστήριξης μεταξύ συγγενών Διβριωτών αλλά και την ενδεχόμενη παρακίνηση για το μεγάλο βήμα της μετανάστευσης. Στην ίδια κατεύθυνση και τον 25χρονο Γρηγόρη Γαλύφα στην Ατλάντα τον περίμενε ο εξαδερφός του Γεώργιος Γαλύφας, όταν αυτός έφθασε στην Αμερική με το πλοίο «Ευγενία» από το Κατάκολο στις 20 Ιουλίου του 1907. Αντιθέτως, την 23χρονη Όλγα Ευθυμίου με προορισμό την Ατλάντα την περίμενε ο αδερφός της Βασίλειος Ευθυμίου, όταν αυτή έφθασε στο Έλλις Άιλαντ στις 17 Σεπτεμβρίου του 1914, αφήνοντας πίσω στην Δίβρη μόνη, την μητέρα της Τασούλα Ευθυμίου. Ομοίως στην Ατλάντα κατέληξε και ο 18χρονος Παναγιώτης Λαγκαδινός, υιός του Βασίλη Λαγκαδινού, το Νοέμβριο του 1910, αναχωρήσας από την Πάτρα με το πλοίο «Πατρίς».
Επιμένοντας, λίγο ακόμη, σε αυτήν την περιπλάνηση στα λιμάνια και τις πόλεις της Αμερικής στις αρχές του 20ού αιώνα, θα μεταφερθούμε στην πόλη του Σικάγο, όταν εκεί έφθασε το 1910 ο 18χρονος Δημήτριος Λυρής, υιός του Θεόδωρου Λυρή, αναμενόμενος από τον ήδη εκεί μετανάστη αδερφό του Κυριάκο Λυρή. Τέσσερα χρόνια αργότερα, στις 22 Φεβρουαρίου του 1914, με το πλοίο «Καρπάθια» έφθασε στην Νέα Υόρκη και ο εξάδερφος των ανωτέρω Ευστάθιος Λυρής, με προορισμό και αυτός την πόλη του Σικάγο. Αρκετά νοτιότερα, στην πολιτεία της Αλαμπάμα κατέληξε ο 17χρονος μαθητής Δημήτριος Παντούρης, υιός του Γεωργίου Παντούρη, στις 23 Νοεμβρίου του 1910, κατευθυνόμενος στον αδερφό του Χρίστο Παντούρη, ήδη, μετανάστη στην Αμερική από τις 17 Νοεμβρίου του 1907. Αξίζει να σημειώσουμε την λεπτομερή αναφορά στα αμερικανικά αρχεία ότι τα έξοδα μετάβασης του μικρού μαθητή Δημητρίου Παντούρη στην Νέα Υόρκη είχαν πληρωθεί από τον αδερφό του Χρίστο Παντούρη. Αντιθέτως, ο τρίτος αδερφός των ανωτέρω Ιωάννης Παντούρης, έφθασε και αυτός στην Αμερική και ειδικότερα στην Ατλάντα, πληρώνοντας, όμως, μόνος του τα έξοδα μετακίνησής του στις 5 Ιανουαρίου του 1914.
Στην κατακλείδα αυτού του αφιερώματος μνήμης θα ήθελα να υπογραμμίσω την παρουσία στην Αμερική και την προσφορά τους σε πνευματικό επίπεδο των αδερφών Γεωργίου και Δημοσθένη Κωνσταντόπουλου ή Δίβρη, οι οποίοι είχαν δημιουργήσει έναν από τους μεγαλύτερους και εξειδικευμένους εκδοτικούς οίκους σε σχέση με την εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας, τον οίκο «Ντίβρις». Είναι χαρακτηριστική φυσικά η μετατροπή του επωνύμου τους από Κωνσταντόπουλου σε Δίβρη, εκφράζοντας έτσι τη νοσταλγία και την αγάπη τους για τη γενέτειρά τους. Η νεκρολογία για τον Δημοσθένη Δίβρη, μετά τον αιφνίδιο θάνατό του, από την εφημερίδα «Εστία» της Νέας Υόρκης στις 15 Αυγούστου του 1927, και την οποία είχε την ευγενή καλοσύνη να μας παραχωρήσει ο ιστορικός συγγραφέας εξ Αργολίδος κ. Σπύρος Παππάς έγραφε: «…Η Ελληνική παροικία Νέας Υόρκης και κατ’ εξοχήν ο κόσμος των γραμμάτων και των Επιστημών, και ο κόσμος ο δημοσιογραφικός όλην την εκτίμησην και την αγάπην ην έτρεφον προς τον αείμνηστον Δημοσθένην Κωνσταντόπουλον ή Δίβρην, διά της αθρόας προσελεύσεως των εις την εκφοράν του νεκρού, δια τον θάνατον του οποίου σύμπας ο Ελληνισμός της Αμερικής πενθεί…. Ο Δημοσθένης Δίβρης εξ’ εγκρίτου οικογενείας της Ηλείας καταγόμενος, τυχών παιδείας και μορφώσεως εκλεκτής, πεπροικισμένος με χαρακτήρα αδαμάντινον, με ήθους ευγένειαν, με καλωσύνην ψυχής, κατήλθεν εις την βιοπάλην του εν Αμερική βίου, … πλήν φεύ! Εις το μεσουράνισμα της δράσεώς του εθνικής, κοινωνικής, εκπαιδευτικής η χαράς δοκιμάσασα καρδία του ητόνισε…». Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι ο Δημοσθένης Δίβρης έφθασε ως απλός μετανάστης στην Αμερική στις 11 Οκτωβρίου του 1902 σε ηλικία 26 ετών, καταλαμβάνοντας διευθυντική θέση υπαλλήλου στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Ως τοποθεσία διαμονής του στην Ελλάδα αναφερόταν η Αθήνα και όχι η Δίβρη, γεγονός που υποδηλώνει ότι στην Αθήνα πραγματοποίησε πανεπιστημιακές σπουδές. Ο αδερφός του Γεώργιος Κωνσταντόπουλος ή Δίβρης και συγγραφέας του ελληνοαγγλικού λεξικού και συνεχιστής του Εκδοτικού Οίκου, έφθασε στο νησάκι Έλλις Άιλαντ της Νέας Υόρκης στις 11 Δεκεμβρίου του 1906, σε ηλικία 18 ετών, αναμενόμενος από τον αδερφό του Δημοσθένη. Αντιθέτως, στον Γεώργιο Δίβρη, ως τόπος μόνιμης κατοικίας αναγραφόταν η Δίβρη.
Κυρίες και Κύριοι, διαπιστώσαμε, λοιπόν, ότι η ιστορία της νεοελληνικής μετανάστευσης είναι σε σημαντικό βαθμό συνδεδεμένη με Διβριώτες εκ καταγωγής συμπολίτες μας. Πέραν, όμως, αυτής της πραγματικότητας, θα προσέθετα, ότι έχουμε και εμείς σήμερα ένα χρέος: αυτό της τιμής και κυρίως της μνήμης προς όλους τους συμπατριώτες μας, είτε μετανάστες, είτε τους πολλούς διβριώτες πολιτικούς μας, είτε εν γένει τους πολλούς διβριώτες ανθρώπους του πνεύματος. Φέρουμε όμως και ένα βάρος: αυτό της συνέχειας αυτής της ακτινοβόλου πορείας. Και εδώ η ιστορία αμείλικτα προσμένει και από εμάς τους σύγχρονους νεοέλληνες διβριώτες τον δικό μας απολογισμό.
Σας ευχαριστώ.
PANELIAKOS, Boston, USA
ΠAΝΗΛΕΙΑΚΟΣ, Βοστώνη, ΗΠΑ
Σάββατο, 5 Νοεμβρίου, 2011
Δεν θα δώσουμε εμείς παράσημα γιατί δεν τα έχει ανάγκη αλλά απλά θα πούμε, συγχαρητήρια και να είναι πάντα καλά, στο γιατρό Σωτήρη Σωτηρόπουλο από τη Δίβρη. Έχουμε συναντηθεί σε Ηλειώτικες συνάξεις στην Αρχαία Ολυμπία (Παγκόσμια Συνέδρια) αλλά δεν είχαμε την ευκαιρία να “τα πούμε” γιατί δεν μας δόθηκε ο χρόνος.
Δεν ξέρω τίποτα για τον επιστήμωνα Σωτηρόπουλο, για το τι πιστεύει, ούτε και “τι καπνό φουμάρει” (όπως λένε στο Σιμόπουλο) ούτε και με ενδιαφέρει. Αλλά γνωρίζω το συνεχές ενδιαφέρον του Σωτήρη Σωτηρόπουλου για το τόπο, την Ορεινή Ηλεία, την Ηλεία, τη Πελοπόννησο, την Ελλάδα και όχι μόνο αφού βρήκε και έγραψε και για τα χωριά Δίβρη της Βορείου Ηπείρου και της Δίβρης της Μεγάλης Ελλάδας (σημερινή Ιταλία).
Εκτιμάμε το μεράκι και την αφοσίωση στα ιστορικά, πολιτιστικά αλλά και για τις “φωνές” που βάζει στους “αρμόδιους” για την αναβάθμιση και της περιοχής της Ορεινής Ηλείας.
Εκτός από το έμπρακτο ενδιαφέρον του κ. Σωτηρόπουλου για την Ορεινή Ηλεία στους φορείς ο ίδιος έχει διαθέσει χρήματα και χρόνο, (το πολυτιμότερο αγαθό που έχει ο άνθρωπος) με την έκδοση του περιοδικού Δίβρη το οποίο έφτασε στην Αμερική, τον Καναδά και αλλού.
Αλλά ας αφήσω τον γιατρό Σωτήρη Σωτηρόπουλο να μας πει τα δικά του...
Συγχαρητήρια γιατρέ Σωτηρόπουλε. Όσο για τις φωνές που βάζεις στους “συντοπίτες” (πατριώτες) καλά κάνεις. Εάν ενδιαφερόντουσαν κι άλλοι σαν εσένα η Ορεινή Ηλεία, η Ηλεία και η Ελλάδα μας θα ήσαν σε καλύτερη κατάσταση.
Με εκτίμηση
Βασίλης Καυκάς Βοστώνη
Τελειώνω, εκφράζοντας για μια ακόμη φορά τις άπειρες ευχαριστίες στους δημιουργούς και διαχειριστές του ανωτέρω μπλογκ και ιδιαιτέρως στον κ. Βασίλη Καυκά (κι αυτός ορεινός ή ημιορεινός Ηλείος) που τώρα μαζί με άλλους συμπολίτες έχουν πάρει τη σκυτάλη από τους παλιότερους και επαξίως κρατούν τη δάδα του Πανηλειακού πνεύματος της Διασποράς (οι δικοί μας πλέον ορεινοί Ηλείοι του τ. Δήμου Λαμπείας δεν έχουν φαίνεται μεγάλη δράση σήμερα, καθότι πέρασαν στην 3η-4η γενιά). Εύχομαι, όπως έγινε στο λίαν επιτυχημένο Α΄ Παγκόσμιο Πανηλειακό Συνέδριο το 1994 στην Αρχαία Ολυμπία, να ξανανταμώσουμε σε ενωτικό και δημιουργικό πνεύμα, για το καλό του ευλογημένου τόπου μας.
